1. Arkeolojik Buluntular (Malzeme Türlerine Göre)

Porsuk-Zeyve Höyük kazılarında çeşitli dönemlere ait zengin bir buluntu topluluğu gün yüzüne çıkarılmıştır:

• Seramik Buluntular:
  • Genel: Höyükte Hellenistik Dönem’den Roma Dönemi’ne kadar kesintisiz yerleşimin olduğu gözlemlenmiştir ve bu dönemlere ait çok sayıda seramik parçası bulunmuştur. Kazılarda bulunan seramik malzemenin %51,3’ünü günlük kaplar oluşturmaktadır.
  • Helenistik Dönem Seramikleri:
    • Formlar: İçe çekik ağızlı kaseler, ağız kenarı tablalı kaseler, dışa çekik ağız kenarı profilli kaseler ve bunlara ait gövde ve kaide parçaları en yoğun karşılaşılan formlardır.
    • Bezemeler: Bant/spiral bant ve benek dolgu kompozisyonları gibi geometrik motifler ile kuş motifleri öne çıkmaktadır. Bant bezemesinin Demir Çağı’ndan Hellenistik Dönem’e kadar devam eden bir gelenek olduğu düşünülmektedir. Kuş motifleri de Demir Çağı’ndan itibaren kullanılmış ve Hellenistik Dönem’de de seramikler üzerinde görülmeye devam etmiştir. Bezemelerin genellikle astarsız yüzeye yapıldığı görülmüştür.
    • Üretim: Bu dönem seramiklerinin Porsuk-Zeyve Höyük’te yerel olarak üretildiği düşünülmektedir. Hamur rengi genellikle açık kırmızımsı kahverengi ve kırmızımsı sarıdır; iri kireç ve taşcık katkılı, gözenekli ve sert dokuludur. Perdahlı yüzeyler de tespit edilmiştir.
    • Ticaret: MÖ 2-MS 1. yüzyıllara ait Doğu Akdeniz üretimi cam kapların tespiti, Porsuk-Zeyve Höyük’ün Kilikya kapısı üzerindeki konumunun ticareti doğrulayan önemli veriler olduğunu göstermektedir.
  • Roma Dönemi Seramikleri: MS 1-2. yüzyıllara ait Roma dönemi seramiği ve Roma modeline uygun yaşam alanları ortaya çıkmıştır. Porsuk-Zeyve Höyük’te tespit edilen Roma Dönemi seramikleri arasında günlük kullanım kapları, terra sigillata, ince cidarlı mallar ve kandiller bulunmaktadır.
  • Amforalar: Rhodes veya benzeri üretimlere ait amfora parçaları bulunmuştur, ancak tipolojilerine tam olarak bağlanamamıştır.
• Cam Buluntuları:
  • Genel: Porsuk-Zeyve Höyük’te en yoğun cam buluntuları Roma Dönemi’ne aittir ve höyükte cam işleme atölyesinin varlığı da tespit edilmiştir. Cam buluntular Şantiye I, II ve IV alanlarında yoğunlaşmıştır.
  • Boncuklar: Demir Çağı’ndan Geç Roma Dönemi’ne kadar çeşitli renk ve biçimlerde cam boncuklar bulunmuştur. Fenike tipi boncuklar Orta Demir Çağı’na tarihlendirilmiştir.
  • Kaplar: Kazılarda en erken tarihli cam kap alabastron parçasıdır (MÖ 6-4. yüzyıl aralığı). MÖ 2-1. yüzyılda görülen kaseler, MS 1-4. yüzyıl aralığına ait unguentarium, şişe/sürahi, kadeh/bardak ve kavanoz parçaları da ele geçmiştir. Kaplar iç kalıplama, kalıba döküm ve serbest üfleme teknikleri ile üretilmiştir.
  • Diğer Cam Objeler: Cam karıştırma çubukları (Roma İmparatorluk Dönemi), oyun taşları (MS 1-4. yüzyıl), bilezikler (MS 3-4. yüzyıl) ve bir heykele ait olduğu düşünülen cam göz (Hellenistik Dönem) gibi çeşitli cam objeler de ortaya çıkarılmıştır.
• Metal Buluntular:
  • Fibulalar (Demir Çağı): 1969’dan 2011’e kadar 14 adet fibula bulunmuştur. Bu objeler, Demir Çağı için önemli tarihsel ve kültürel göstergeler olarak kabul edilmektedir. Fibula tipleri arasında Blinkenberg’in XII-14 tipi ve Pedde’nin D grubuna yakın tipler bulunmaktadır. Fibulaların çoğunluğu bronzdandır, bir tanesi ise demirden olabilir. Bunlar, Orta ve Geç Demir Çağı (Pk III) katmanlarında, sıklıkla “Frig” olarak nitelendirilen bağlamlarda ortaya çıkmıştır. Fibulaların işlevi esasen giysileri tutmaktır, ancak kraliyet hediyeleri veya haraç olarak da kullanılmış olabilirler. Frig ve Tabal krallıklarının fibula üretim merkezleri olduğu belirtilmiştir.
  • Sikkeler: 2012 yılında seramik fırınının doğu kısmındaki kül boşaltma kanalında (3570 seviyesi) Büyük İskender’in Issos Muharebesi sonrası basılan, MÖ 3. yüzyılda da kullanılan bir tetradrahmi ve iki drahmi olmak üzere üç gümüş sikke bulunmuştur.
• Antropolojik Malzeme: 1992-2015 yılları arasında yapılan kazılardan elde edilen 38 sandık antropolojik malzeme inceleme için Hacettepe Üniversitesi IDEA Laboratuvarına gönderilmiştir. 2022’de bulunan bir mezardan alınan kaburga örneği 14C analizi için gönderilmiştir.

2. Kazı ve Araştırma Yöntemleri / Diğer Bulgular

Porsuk-Zeyve Höyük’teki çalışmalar, çeşitli arkeolojik yöntemler ve tekniklerle desteklenmektedir:

• Kazı Alanları ve Stratigrafi:
  • Höyük, yaklaşık 400 m uzunluğunda, 200 m genişliğinde ve 30 m yüksekliğindedir.
  • Dört ana kazı alanı (Şantiye I, II, III, IV) bulunmaktadır.
  • Şantiye I: Güneybatı’da höyüğün eteğinde, Roma Dönemi mimari yapısı bulunmuştur. Yan yana dizilmiş dükkânlardan birinde dairesel formlu bir cam fırını tespit edilmiştir.
  • Şantiye II: Höyüğün batı kısmında, Hitit sur sistemi ve kuleleri açığa çıkarılmıştır.
  • Şantiye III: Höyüğün güneyinde, tek sezonluk sondaj çalışması ile Hitit sur duvarı bulunmuştur.
  • Şantiye IV: Höyüğün kuzeydoğu ucunda yer almaktadır ve Helenistik-Roma kalıntıları ile nekropol alanı tespit edilmiştir.
  • 5. Bölge (Şantiye II’ye bitişik): Helenistik (1. Evre) ve Roma (2. Evre) yerleşim modelleri arasında bir geçiş olduğu gözlemlenmiştir.
  • 6. Bölge (5. Bölge’nin devamı): Demir Çağı’na ait tahkimat kalıntıları ortaya çıkarılmıştır.
  • 7. Bölge (6. Bölge’nin genişletilmiş hali): Geç Demir Çağı’na ve Ahameniş Dönemi’ne ait büyük duvarlar tespit edilmiştir.
  • Höyük, Orta Bronz Çağı’ndan Bizans Dönemi’ne kadar kesintisiz yerleşim görmüştür.
• Cam Üretim Fırınları:
  • 1969’da Şantiye I’deki bir Roma yapısında, dükkanların içinde dairesel formlu bir cam fırını bulunmuştur. Bu fırın, formu ve konumuyla Anadolu’daki birçok cam fırınıyla benzerlik göstermektedir. Fırın, dükkanın içine, civar yerleşimlerden gelen yol ağı üzerine kurulmuştur.
  • Fırının altında 1.85 m derinliğinde kovan biçimli bir çukur tespit edilmiştir; bu çukurun daha önce silo olarak kullanıldığı düşünülmektedir.
  • Fırının tabanında cam imalat atıkları (deforme olmuş cam parçaları, döküm artıkları, cüruflar) ele geçmiştir.
  • Seramik fırını: 2011 yılında Şantiye II, H07 plan karesinde dikdörtgen şeklinde bir seramik fırını ortaya çıkarılmıştır. C14 analizleri fırının MÖ 4-3. yüzyıl aralığında kullanıldığını göstermektedir. Fırın, Geç Demir Çağı tabakası üzerine inşa edilmiş ve MÖ 2. yüzyıla kadar kullanıldığı anlaşılmıştır.
• Jeofizik Çalışmaları:
  • 2018 yılında höyüğün tamamında manyetik tarama yapılmıştır. Bu sayede gömülü arkeolojik yapıların (ocaklar, fırınlar, seramik yığınları, çukurlar, duvarlar) haritalanması sağlanmıştır.
  • Haritalanan anomaliler arasında pişmiş tuğladan yapılmış yapılar (muhtemelen sur kalıntıları) ve alçıtaşı veya kuvarsit duvarlar gibi farklı malzemelerden yapılmış yapılar ayırt edilmiştir. Höyüğün Roma döneminde yoğun bir şekilde iskan edildiği ve gerçek bir kentsel yapının olduğu hipotezini desteklemektedir.
• Koruma ve Restorasyon Çalışmaları:
  • 2018 ve 2019 yıllarında Şantiye II’deki Demir Çağı duvarlarında sağlamlaştırma çalışmaları yapılmıştır.
  • Hitit Kulesi’nde (Kuzey Kule) orijinal Hitit kalıntılarının yerinde üretilen yeni kerpiç tuğlalarla “kapsüllenmesi” tekniği kullanılarak konservasyon çalışmaları yapılmıştır. Bu işlem geri döndürülebilir bir yöntemdir.
  • 2018 ve 2019 yıllarında kerpiç üretimi atölyeleri kurulmuştur. 2018’de 1300 adet, 2019’da ise 3000’den fazla kerpiç tuğla üretilmiştir. Bu kerpiçler yerel malzemelerle (toprak, su, saman) ve geleneksel yöntemlerle hazırlanmıştır.
  • 2021 ve 2022’de kerpiç üretiminde ve uygulamalarında iyileştirmeler yapılmıştır; örneğin toprağın daha iyi elenmesi ve saman miktarının artırılması önerilmiştir.
  • Demir Çağı’na ait sıva üzerinde Paraloid püskürtme tekniğiyle acil ön koruma yapılmıştır.
  • Duvarlardaki aşınmayı izlemek için metal çiviler kullanılarak aşınma göstergeleri yerleştirilmiştir.
• Envanter ve Arşiv Çalışmaları:
  • Depodaki arkeolojik materyallerin (seramik, kemik, taş vb.) sistematik ve bilgisayar tabanlı envanteri 2018’de başlatılmıştır. Objectler plastik kutulara yerleştirilmiş ve numaralandırılmıştır.
  • Pelon ve Beyer dönemlerine ait kazı arşivleri dijitalleştirilmiştir. Toplamda 18.901 belge (fotoğraflar, negatifler, slaytlar, çizimler, dijital fotoğraflar) listelenmiş, sınıflandırılmış ve dizinlenmiştir.
  • Niğde Müzesi envanter defterindeki 189 eserin fotoğrafları çekilmiş ve bilgileri alınmıştır.
• Diğer Çalışmalar:
  • Topografya ve orta foto çalışmaları yapılmıştır.
  • Antropolojik analizler için 1992-2015 yılları arasındaki antropolojik malzeme Hacettepe Üniversitesi’ne gönderilmiştir.
  • Yerel halka ve diğer kazı ekiplerine yönelik bilgilendirme ve işbirliği faaliyetleri yürütülmüştür.