Porsuk-Zeyve Höyük Kazı Çalışmaları: Yıllara Göre Genel Değerlendirme

Porsuk-Zeyve Höyük, Güney Kapadokya’da, Toros Dağları’nın eteğinde, Kilikya Kapıları’na yakın stratejik bir konumda yer alan önemli bir arkeolojik sittir. Höyük, 1969 yılından itibaren Fransız Arkeoloji Misyonu tarafından kazılmaktadır ve günümüzde de Türkiye’deki en eski aktif Fransız arkeoloji misyonudur. Höyüğün Tunna veya Dunna olarak bilinen antik Hitit ve Asur metinlerindeki şehre karşılık geldiği düşünülmektedir.

Porsuk Höyük Kültür Katmanları ve Dönemleri: Höyük’te şu ana kadar 6 kültür seviyesi tespit edilmiştir:

• Porsuk I-II: Roma-Hellenistik Dönemler
• Porsuk III-IV: Demir Çağ
• Porsuk V: Geç Tunç Çağ
• Porsuk VI: Orta Tunç Çağ

Höyüğün Orta Tunç Çağı sonunda (MÖ 1600 civarı) Eski Hitit Krallığı döneminde kurulduğu düşünülmektedir. Höyük, özellikle MÖ 8. yüzyılda (Neo-Hitit dönemi) gümüş madenleri açısından önem taşımıştır.

Yıllara Göre Kazı ve Çalışmalar:

1969-2015 Dönemi (Olivier Pelon ve Dominique Beyer Başkanlıkları):

• 1969: Olivier Pelon’un başkanlığında kazılar başlamış ve üç ana alanda (Şantiye I, II, III) çalışılmıştır.
  • Şantiye I: Höyüğün batı eteğinde, Geç Roma dönemine ait bir yapı ortaya çıkarılmıştır.
  • Şantiye II: Höyüğün batı kısmında, buldozerle hasar görmüş bir savunma sistemi (Hitit poterni olarak bilinen tahkimat ve giriş sistemi) ortaya çıkarılmıştır. Bu alandaki Geç Tunç Çağı’na ait Hitit surları ve kuleleri, bazı yerlerde 6 metreye yakın yüksekliğiyle dikkat çekici bir şekilde korunmuştur. Bu savunma sistemini sona erdiren yangın, kerpiçlerin kısmen pişmesiyle yapıların büyük bir bölümünün korunmasını sağlamıştır.
  • Şantiye III: Sitenin güney tarafında, çevre duvarının taş temelleri ortaya çıkarılmıştır.
• 1970’ler: Olivier Pelon, 1970’lerin başında Şantiye II olarak adlandırılan alana bitişik H06, H07, 106 ve 107 plankarelerinde (5. Bölge) kazı çalışmaları yürütmüştür.
• 1977: Kazı evi deposunda depolanan seramik malzemeler Niğde Müzesi’ne taşınmıştır.
• 1984: Taş ocağındaki patlama nedeniyle kazı evi ve deposu büyük zarar görmüş, depodaki eserler dağılmıştır.
• 1985-1986: Kazı evi ve deposu yeniden inşa edilmiştir.
• 1986-1989: Olivier Pelon kazı çalışmalarına devam etmiştir.
• 1989: Şantiye IV’te, Helenistik ve Roma kalıntıları ile alçıtaşı odaların temelleri ortaya çıkarılmıştır.
• 1993: Yeni kazı evi, eski deponun bulunduğu höyüğün batı yamacına inşa edilmiştir.
• 1996: Heidelberg laboratuvarından alınan karbon 14 sonuçları, Porsuk Höyük’ün kuruluşunu MÖ 1685-1525 arasına tarihlemiştir.
• 2003: Olivier Pelon’un yerine Dominique Beyer kazı başkanı olmuştur.
• 2008-2012: A. Tibet ve D. Beyer, 5. Bölge’de (H06, H07, 106 ve 107 plankareleri) kazı çalışmaları yürütmüşlerdir. Özellikle Sektör 1’de, MÖ 1. yüzyılın başlarına tarihlendirilen yapılar ve yıkım tabakaları bulunmuştur.
• 2013-2014: Dominique Beyer, 7. Bölge’deki kazılara devam etmiş ve bu alanda MÖ 500 civarına tarihlenen Demir Çağı’na ait büyük bir kerpiç duvar ile Helenistik döneme ait olduğu düşünülen bir alçıtaşı duvarı ortaya çıkarmıştır.
• 2015: Prof. Dr. Dominique Beyer’in emekli olmasıyla kazı el değiştirmiştir.

2017 Dönemi (Claire Barat Başkanlığı):

• Höyük üzerinde temizlik ve çevre düzenlemesi çalışmaları yapılmıştır.
• Şantiye II’deki taş duvarlarda gözlemlenen tahribatlar nedeniyle sağlamlaştırma çalışmaları planlanmıştır.
• Kazı evi tabelalarının eksik olduğu tespit edilmiştir.

2018 Dönemi (Claire Barat Başkanlığı):

• Höyük yüzeyinde temizlik ve çevre düzenlemesi çalışmaları devam etmiştir.
• Şantiye II’de ve çevresinde ot temizleme çalışmaları yapılmıştır.
• Demir Çağı’na ait üç duvarda stabilizasyon çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
• Jeofizik çalışmaları höyüğün tamamında yapılmıştır. Bu çalışmalar, yüzeyin 1 metreden daha az altındaki manyetik anormallikleri (ocaklar, fırınlar, seramik yığınları, çukurlar, duvarlar vb.) tespit etmeyi sağlamıştır. Özellikle Şantiye II’nin güneyinde kerpiç ve kireçtaşı duvar izleri belirlenmiştir. Ayrıca, 100 metreden uzun doğrusal manyetik anomaliler (yollar, kerpiç duvarlar veya hendekler) ve çok sayıda daha dar doğrusal manyetik anomaliler haritalanmıştır.
• Hitit dönemi kerpiç duvarının restorasyon projesi için ön hazırlıklar başlamış ve kerpiç üretimi atölye çalışmaları yapılmıştır. Yaklaşık 1300 kerpiç üretilmiştir.
• Kisecik Tepe’sinde Roma Dönemi’ne ait mimari parçalar bulunarak kazı evine getirilmiş ve koruma altına alınmıştır.
• Depo ve müze envanter çalışmaları başlatılmıştır. FileMaker Pro 14 programına eser bilgileri işlenmeye başlanmış ve 3850 fiş doldurulmuştur. Seramik, kemik, taş gibi buluntular plastik kutulara yerleştirilmiş ve numaralandırılmıştır.
• Porsuk Höyük kazılarından 189 eserin Niğde Müzesi envanter defterine işlendiği bilgileri alınmıştır.
• Porsuk kazı arşivi oluşturulmaya başlanmıştır. Eski kazılara ait 18.901 belge (siyah beyaz/renkli fotoğraflar, negatifler, slaytlar, çizimler, dijital fotoğraflar) taranarak dijitalleştirilmiştir.
• Porsuk Köyü halkına Porsuk-Zeyve Höyük tarihi ve kazı çalışmaları hakkında bilgilendirme konferansı verilmiştir.
• Kınık Höyük ve Sirkeli Höyük kazı ekipleriyle bilgi alışverişinde bulunulmuştur.

2019 Dönemi (Claire Barat Başkanlığı):

• 2018 yılı kazı planına uyulmuştur.
• 5. Bölge’de temizlik ve kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir (H06, H07, 106 ve 107 plankareleri). Bu alanda Helenistik yerleşim modelinden (1. Evre) Roma yerleşim modeline (2. Evre) geçiş olduğu gözlemlenmiştir. 1. Evre’nin MÖ 1. yüzyılın başlarına tarihlendirildiği ve Helenistik konutları anımsatan bir avlu etrafında düzenlenmiş odalardan oluştuğu belirtilmiştir. 2. Evre’nin ise daha kentsel bir Roma yerleşim planına (insula à tabernae) sahip olduğu ve MS 1-2. yüzyıllara tarihlendiği belirtilmiştir.
• 5. Bölge, kazı sezonu sonunda yedi sektöre ayrılmıştır (1’den 7’ye kadar).
• Şantiye II’deki Hitit surunun (Genç Tunç Çağı) kuzeybatı kısmında ve Demir Çağı’nda onarım görmüş bir sur duvarı ile kuleyi kapsayan alanda test niteliğinde konsolidasyon ve stabilizasyon çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar için 2018’de üretilen kerpiç tuğlalar kullanılmıştır. Kullanılan kerpiçlerin yerel özellikler taşıdığı ve doğal yöntemlerle hazırlandığı vurgulanmıştır.
• 2019 yılında yaklaşık 3000 adet kerpiç dökülmüştür.
• Claire Barat başkanlığındaki kazı ekibi depo çalışmalarına devam etmiştir. Toplamda 3850 fiş doldurulmuştur.
• Niğde Müzesi envanter defterindeki eserlerin fotoğrafları çekilmiş ve bilgileri alınmıştır.
• Porsuk Höyük’ün topografyası ve orta foto çalışmaları yapılmıştır (Dr. Guerin tarafından ilk kez 1970’de çıkarılan harita revize edilmiştir).
• Ankara Hacettepe Üniversitesi Antropoloji Bölümü Öğretim Üyesi Ali Metin Büyükkarakaya’nın katılımıyla antropolojik çalışmalar yapılmıştır. 1992-2015 yılları arasında yapılan kazılardan elde edilen 38 sandık antropolojik malzeme inceleme için Hacettepe Üniversitesi IDEA Laboratuvarına gönderilmiştir.
• Acem Höyük, Kınık Höyük ve Sirkeli Höyük kazı laboratuvarları ve ören yerleri ziyaret edilerek bilgi alışverişinde bulunulmuştur.
• Porsuk Köyü halkına Porsuk-Zeyve Höyük tarihi ve 2019 yılı kazı çalışmaları hakkında konferans verilmiştir.
• Yerel ve ulusal ajanslarla iletişime geçilmiş ve yerel yönetimlerle bilgilendirme çalışmaları yürütülmüştür.

2021 Dönemi (Claire Barat Başkanlığı):

• COVID-19 pandemisi nedeniyle 2020 yılında ara verilen çalışmalar, 2021’de devam etmiştir.
• 5. Bölge’nin devamı niteliğindeki 6. Bölge’nin kazıları yapılmıştır. Bu bölgede, Demir Çağı’na ait, kerpiç ve alçıtaşı kaplamadan oluşan bir tahkimatın kalıntıları ortaya çıkarılmıştır.
• Kuzey Kule’de (Hitit Kulesi) CRAterre laboratuvarı (Grenoble Ulusal Mimarlık Okulu) ile işbirliği içinde konsolidasyon çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalarda, orijinal Hitit kalıntılarının yerinde üretilen yeni kerpiç tuğlalarla “kapsüllenmesi” tekniği kullanılmıştır.
• Depo envanteri ve bilgisayarlaşma, seramik, petrografik, paleo-çevresel ve antropolojik çalışmalar devam etmiştir.
  7. Bölge’den gelen Helenistik döneme ait seramik malzeme değerlendirilmeye alınmıştır.
• 2019 yılında üretilen kerpiçlerde çatlaklar oluştuğu gözlemlenmiş ve iyileştirmeler için toprağın daha iyi elenmesi ve karışımdaki saman miktarının artırılması önerilmiştir.
• Demir Çağı’na ait bir sıva üzerinde Paraloid püskürtme tekniğiyle acil ön koruma yapılmıştır.

2022 Dönemi (Claire Barat Başkanlığı):

• 6. Bölge’deki kazılara devam edilmiş ve 7. Bölge’ye (J03, J04, J05, J06, K03, K04, K05, K06 plankareleri) genişletilmiştir.
  7. Bölge’deki kazılar, daha önceki kazıların sondajları ile entegre edilmiştir. Bu bölgede, MÖ 700-546 yıllarına tarihlenen Geç Demir Çağı’na ait kerpiçten yapılmış (10.70 m genişliğinde ve 4 m yüksekliğinde) bir savunma duvarı (M1) ortaya çıkarılmıştır. M1 duvarının genişliğinin azaltılarak ve kornişe dönüştürülerek, Ahameniş dönemine (MÖ 546-334) ait taş duvar (M2) inşa edildiği belirtilmiştir.
• Şantiye II’deki kerpiç yapıların konsolidasyon ve koruma çalışmaları sürdürülmüştür.
• 2022 kampanyasında 3700 adet kerpiç tuğla üretilmiş ve 2021’de üretilen kerpiçlerdeki çatlaklar nedeniyle toprağın daha iyi elenmesi ve saman miktarının artırılması gibi iyileştirmeler yapılmıştır.
• Yeni bir harç denemesi yapılmış ve en dirençli harcın, kırmızıya dönmüş kerpiç molozlarından elde edilen toprak ile eski molozlardan elenmiş toprağın yarı yarıya karışımından oluştuğu tespit edilmiştir.
• Kuzey Kule ve kuzeybatı kulesi arasındaki surda yeni bir kapsülleme yöntemi denenmiştir. Bu yöntemde orijinal duvar ile yeni duvar arasında boşluk bırakılmamış ve duvarın üst kısmı fedakar bir sıva ile korunmuştur.
• Yine 6. Bölge’nin 3. sektöründe Demir Çağı’na ait bir sıva üzerinde kimyasal konsolidasyon (Paraloid B72 ve B44 ile) testleri yapılmıştır.
• Duvarlardaki aşınmayı ölçmek için metal çiviler kullanılarak aşınma göstergeleri yerleştirilmiştir.
• Seramik çalışmaları Lorenzo d’Alfonso liderliğinde bir ekip tarafından devam ettirilmiştir. Demir Çağı seramikleri (Genel Demir Çağı, Erken Demir Çağı, Orta Demir Çağı, Geç Demir Çağı/Ahameniş) ve Geç Tunç Çağı seramikleri (Yerel ve İthal) üzerinde morfo-teknolojik ve petrografik analizler yapılmıştır.

2024-2025 Dönemi (Eric Jean Başkanlığı):

2024 yılından itibaren Porsuk höyük kazıları Eric Jean başkanlığında yeni vizyon, zengin bir ekip ve projeleriyle yeniden başlamıştır.

Porsuk-Zeyve Höyük’te yapılan kazı çalışmaları, bölgedeki yerleşim modellerinin Hitit döneminden Hellenistik ve Roma dönemine geçişini, günün coğrafi, siyasi, ekonomik ve stratejik koşullarının belirlenmesi, savunma yapılarının evrimini ve dönemsel olarak değişen mimari tekniklerini ortaya koyması açısından oldukça önemlidir.. Özellikle Demir Çağı ve Roma dönemi arasındaki geçiş, höyüğün stratejik önemini ve siyasi değişimlerle olan ilişkisini göstermesi açısından büyük anlam taşımaktadır. Yeni projelerle ve çalışmalarla ortaya çıkacak yeni bulgular ve gelişmeler bilim dünyasını heyecanladırmaktadır.